Politoloq Oqtay Qasımov Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.
Onunla müsahibəni təqdim edirik:
- Türkiyə son bir neçə gündə Rusiyanın təpkisinə yol açan iki addım atdı. Birincisi, “Azov” alayının komandirlərini Ukraynaya təhvil verdi; ikincisi, İsveçin NATO-ya üzvlüyünə “yaşıl işıq” yandırdı. Sizcə, nə baş verir – Rusiya-Türkiyə əlaqələri soyuyur?
- Hər bir ölkə addımlar atarkən, öz maraqlarını əsas götürür və buna uyğun qərar verir. Türkiyə də addımlarını öz maraqlarına hesablayaraq atır. “Azov” komandirləri və İsveçlə bağlı qərarlar da, Türkiyənin milli maraqları kontekstində verilib. Əlbəttə, Rusiyanın “Azov”la bağlı məyyən etirazları oldu. Çünki Rusiya hesab edirdi ki, Ukrayna ilə müharibə bitənə qədər həmin şəxslər Türkiyə ərazisində qalmalı idilər. Bu, kiçik detaldır. Məncə, buna ən uyğun cavabı Dmitri Peskov verdi. O bildirdi ki, bu kimi məsələlərə baxmayaraq, Rusiya Türkiyə ilə münasibətləri inkişaf etdirməkdə maraqlıdır və bu istiqamətdə işləyəcəklər.
İsveçə gəlincə, bununla bağlı Türkiyənin istər Rusiya, istərsə də hansısa digər ölkə qarşısında öhdəliyi yox idi. Türkiyənin NATO-nun genişlənməsi məsələsində öz baxışı var. Ankara əvvəldən bu genişlənmədə maraqlı olduğunu bildirir və bu istiqamətdə öz addımlarını atır. Türkiyə keçən ilə qədər ölkələrin NATO-ya üzvlüyü ilə bağlı əks mövqe sərgiləməmişdi. Sadəcə söhbət Finlandiya və İsveçdən getdiyi üçün bu, Rusiyaya görə, həssas məsələdir. Çünki hər iki ölkənin neytrallıq statusu vardı, xüsusən də Finlandiyanın Rusiya ilə yüzlərlə kilometrlik sərhədləri mövcuddur. Bu baxımdan, Rusiyanın həssaslığını anlamaq olardı.
Türkiyə də İsveç və Finlandiyanın ona qarşı münasibətlərini əsas götürərək mövqeyini bildirdi və bununla bağlı konkret tələbləri vardı. Bunlar da əsasən, yüksək texnologiyalar sahəsində bu ölkələr tərəfindən Ankaraya tətbiq olunan sanksiyalar, eləcə də PKK terror təşkilatının İsveç və Finlandiyada Türkiyəni hədəfə alan fəaliyyətləri ilə bağlı idi. Finlandiya Türkiyənin bu iradlarını qəbul etdi, bununla bağlı həm qanunvericiliyində, həm də siyasətində dəyişiklik edərək, Ankaranın dəstəyini aldı və NATO-ya üzv oldu.
İsveçə gəlincə, bununla bağlı müəyyən problemlər davam etdi. İsveçdə islami dəyərlərin təhqir edilməsi, tez-tez Quranın yandırılması və PKK-nın fəaliyyətinə göz yumulması Türkiyənin narazılığına səbəb olurdu. Türkiyə mövqeyini bunlarla əsaslandırırdı. Türkiyə prezidenti, NATO baş katibi və İsveç baş naziri arasındakı son görüşdə bu məsələlərlə bağlı ciddi müzakirə aparıldı. Yekunda müəyyən ortaq nöqtəyə gəlindi. Türkiyə böyük ölçüdə öz tələblərini qəbul etdirdi. İsveç baş naziri görüşdən sonra Türkiyənin tələblərinin tam təmin edilmədiyini, bu iradlarının əsaslı olduğunu və bunlara göz yumulması haqda bir açıqlama verdi. Qeyd etdi ki, bu istiqamətlər üzrə addımlar atılacaq.
Dediyimiz kimi, Türkiyə bu qərarı verərkən, öz milli maraqlarını əsas götürür. Bu çərçivədə Avropa Birliyi ilə münasibətlərin normallaşdırılması, sərbəst viza rejiminin tətbiq edilməsi və Avropa Birliyi, yaxud Qərb sərmayəsinin Türkiyə iqtisadiyyatına cəlb olunması məsələləri önə çıxır. Ərdoğan hakimiyyəti bu məsələləri həll etməyi qarşısına məqsəd qoyub.
Digər vacib məsələlərdən biri də, ABŞ-la münasibətlərdəki mövcud gərginliyin aradan qaldırılması və F-16 mövzusunun çözülməsi ilə əlaqəlidir. Türkiyə bunları əsas götürüb bu qərarı verdi. Hesab edirəm ki, öz maraqlarına uyğun – doğru addımı atdı. Yəni Türkiyənin Rusiya qarşısında öhdəliyi yox idi ki, İsveç, yaxud hansısa ölkənin NATO-ya buraxılmasına mane olacaq.
- Hazırkı gedişat belə bir ehtimalı da önə çıxarır ki, Türkiyə Qərbə inteqrasiya siyasətində kəskin geridönüş edir. Xüsusən də Avropa Birliyinə üzvlük məsələsinin yenidən müzakirə olunmağa başlaması maraqlıdır. Siz bu haqda necə düşünürsünüz?
- Bu addımların siyasətdə kəskin dəyişiklik olduğunu düşünmürəm. Türkiyə həmişə özünün düşərgəsinin Qərb olduğunu bəyan edib. Ərdoğan hakimiyyətinə qədər də, bundan sonra da beləydi. Ərdoğan hakimiyyətə gələrkən, onun verdiyi vədlərdən biri də Türkiyənin Avropa Birliyinə üzvlüyü məsələsinin həlli ilə bağlıydı. 2004-cü ildə Avropa Birliyi ilə Türkiyə arasında imzalanan memorandumda da, üzvlük prosesinin sürətləndirilməsi nəzərdə tutulurdu.
Rusiya ilə əlaqələri gəlincə, Türkiyə balanslaşdırılmış siyasət yürüdür. Türkiyə NATO üzvü kimi Qərb hərbi blokuna daxildir. Türkiyənin ən böyük ticari tərəfdaşı Avropa Birliyidir. Türkiyədə istehsal olunan malların 60 faizdən çoxu Avropa bazarlarına satılır. Türkiyə yüksək texnologiyalar sahəsində də Qərb ölkələri, ABŞ-la əməkdaşlıq edir. Buna görə də, “kəskin dəyişiklik” deməzdim. Eyni zamanda, Türkiyə regionun böyük dövləti kimi Rusiya ilə də münasibətlər qurub və bu əlaqələr inkişaf edən xətlə gedir. Hesab etmirəm ki, son gəlişmələrdən sonra Rusiya-Türkiyə münasibətlərində ciddi narazılıq yaranacaq.
Rusiya və Türkiyə situasiyaya uyğun olaraq əməkdaşlıq edirlər, strateji tərəfdaş deyillər. Mövcud durumla əlaqəli onların əməkdaşlıq formatları var, bunlar da müxtəlif sahələri əhatə edir. Əlbəttə, Rusiya tərəfindən müəyyən soyuqluq olacaq. Rusiya mətbuatında o isterikanı artıq görürük. Onların fikirlərindən belə çıxır ki, sən demə, Türkiyə də Rusiyanın “vassal”ıymış, Rusiyanın maraqlarını əsas götürərək öz maraqlarından geri çəkilməli imiş. Bu, yanlış təsəvvürdür. Bu, Rusiya mətbuatı, cəmiyyəti və dövlətindəki ab-hava kimi qiymətləndirilməlidir. Əlbəttə, Rusiyada sağlam düşüncəli şəxslər də var. Təsadüfi deyil ki, Putinin sözçüsü Peskov Türkiyə ilə əməkdaşlıq üçün geniş imkanlar və perspektivlərin olduğunu və bu istiqamətdə də əməkdaşlığın davamında maraqları olduqlarını dedi.
- Rusiya-Türkiyə əlaqələrindəki son gəlişmələr bir maraqlı iddianı da gündəmə gətirib. Rusiya və Ermənistanın informasiya mənbələrinin iddialarına görə, Türkiyə Cənubi Qafqazla bağlı daha qətiyyətli addımlar atmağa hazırlaşır. Bunlardan biri də Türkiyənin Azərbaycanda hərbi bazalarının yerləşdirilməsi ilə bağlıdır. Bu ehtimal nə qədər mümkündür?
- Hesab etmirəm ki, Rusiya və Ermənistan mətbuatında yazılanlar həqiqəti əks etdirir. Bu, sadəcə manipulyasiyadır, hər iki ölkənin mətbu orqanlarında müəyyən məqamlarda ictimai rəy formalaşdırmaq ənənələri var. Belə dezinformasiyalarla “qara piar” kampaniyası aparırlar.
Azərbaycan və Türkiyəyə gəlincə, iki ölkə arasındakı münasibətlər strateji müttəfiqlik səviyyəsindədir. Bu, bir daha Şuşa Bəyannaməsi ilə təsdiqlənib. Biz faktiki olaraq, “bir millət, iki dövlət” formulu üzrə hərəkət edirik. Əksər məsələlərdə mövqelərimiz üst-üstə düşür. Türkiyənin də Cənubi Qafqazda sabitlik və sülhdə maraqlı olduğu kimsəyə sirr deyil. Türkiyənin bu istiqamətdə atdığı konkret addımlar var. Türkiyə Ermənistanla da münasibətləri normallaşdırmaq istəyir ki, bu da bölgədə sülhə və əmin-amanlığa töhfə verə bilər.
Türkiyənin Azərbaycanda hərbi bazalarının yerləşdirilməsi məsələsinə gəlincə, bununla bağlı prosedur qanunvericliyə uyğun olmalıdır. O da nəzərə alınmalıdır ki, Azərbaycan həm də Qoşulmama Hərəkatının üzvüdür. Amma Şuşa Bəyannaməsində açıq qeyd olunur ki, tərəflərdən hansısa birinə təhlükə yaranarsa, o zaman tərəflər bu məsələni müzakirə edib, müvafiq addımlar ata bilərlər. Bunun da tərcüməsi bəllidir.
Azərbaycan ordusu da 44 günlük savaşdan sonra daha da güclənib və bu proses davam edir, ən yeni silah-sursatla təmin olunur. Döyüş potensialı və təcrübəsi artıb, istənilən təxribatın qarşısını almağa qadirdir. Amma hansısa məqamda ehtiyac olacaqsa, Şuşa Bəyannaməsi işə düşə bilər. Təkrar hərbi bazalara gəlincə, bu, zamana bağlı olan məsələdir və situasiyadan asılı olacaq.
.jpeg)
