Azərbaycan və Ermənistan arasında davam edən sülh danışıqları və normallaşma prosesi son vaxtlar regionda gərginliyin artması ilə bir daha dalana dirənib.
Bizimyol.info xəbər verir ki, Dr. Cavid Vəliyev Laçın yolunda baş verən son hadisələr, Ermənistanın buradakı təxribatları və prosesin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasına (BMT TŞ) verilməsindən yazıb.
Bu yeni durğunluğun əsas səbəbi isə 10 noyabr 2020-ci ildə Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderləri arasında imzalanan üçtərəfli bəyannamə ilə Qarabağda yaşayan ermənilərin humanitar ehtiyaclarını ödəmək üçün açıq qalan Laçın yolundan erməni tərəfinin bölgəyə silah daşımaq üçün istifadə etməsi olub. Yenə üçtərəfli bəyannamənin əksinə olaraq, ikinci ölkə vətəndaşları bu yoldan Qarabağ bölgəsinə keçmək üçün istifadə edərək bölgədəki separatçı administrasiyaya dəstək veriblər. Məlum olub ki, Qarabağ bölgəsinin yeraltı sərvətləri qaçaqmalçılıq yolu ilə Laçın dəhlizi ilə aparılıb. Azərbaycanın yoldan düzgün istifadə olunması ilə bağlı haqlı tələblərini rədd edən Ermənistan beynəlxalq ictimaiyyəti təxribata çəkərək dəstəyini artırmağa çalışıb. Ermənistan şifahi şəkildə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını bəyan etsə də, əməldə Azərbaycanın suverenliyini və ərazi bütövlüyünü pozan addımlar atıb. O, məsələni beynəlxalq məhkəmələrin və təşkilatların gündəliyinə gətirib.
Alınan qərarlar və Ermənistanın gözləntiləri
Bu prosesdə Ermənistanın regiona yeni beynəlxalq sülh ittifaqı gətirməsi; Qarabağ bölgəsində yaşayan ermənilər üçün beynəlxalq mexanizmin yaradılması; Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderlərinin 10 noyabr 2020-ci ildə imzaladığı üçtərəfli bəyannamənin şərtlərinin yerinə yetirilməməsi; yekun sülh sazişinin imzalanmasını gecikdirmək və onun imzalanması üçün müvafiq geosiyasi vaxtın gözlənilməsi; Laçın yoluna xüsusi status vermək üçün burada Azərbaycanın suverenliyini zəiflətmək kimi məqsədləri var idi.
Lakin Ermənistan Moskva-Brüssel-Vaşinqton vasitəsilə davam edən sülh danışıqlarından, eləcə də Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin (BƏM) qərarlarından istədiyi nəticəni ala bilmədi. Yenə də istədiyi qərarlar verilmiş kimi təbliğat apararaq diplomatik və psixoloji üstünlük əldə etməyə çalışırdı. Sülh danışıqları və BƏM çərçivəsində bəzi qərarlar qəbul edildi. Qərarlara uyğun olaraq Laçın yolunda Azərbaycanın suverenliyi tanınıb. Ermənistanın Laçın yolundakı Azərbaycan keçid məntəqəsinin götürülməsi ilə bağlı tələbi təmin edilməyib. Laçın yoluna paralel “Bərdə-Ağdam-Xankəndi” yolundan istifadə ideyası dəstəklənib. Qarabağda yaşayan ermənilərin nümayəndələrinin Azərbaycana inteqrasiyasının reallaşdırılması üçün Bakı ilə birbaşa danışıqların aparılması ideyası dəstəklənib. Tərəflərin ərazi bütövlüyü və suverenliyinin qarşılıqlı tanınması çərçivəsində Ermənistan və Azərbaycan arasında normallaşma prosesinə dəstək verilib.
Ermənistanın təxribatları
Beynəlxalq təşkilatlar və vasitəçilər çərçivəsində istədiyi nəticəni ala bilməyən Ermənistan yeni addım ataraq “humanitar yardım” məsələsindən öz siyasi məqsədləri üçün istifadə etməyə başlayıb. Ermənistan tərəfi Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində yaşayan ermənilərin "humanitar böhran yaşadığını" bəhanə edərək müxtəlif materiallar daşıyan yük maşınlarını Azərbaycan sərhədinə yığıb.
O, yüklərin Qarabağa buraxılmasına yardım etməyi xahiş edib. Sonra fikirləşib ki, ölkədəki xarici nümayəndəliklərin nümayəndələrini yük maşınlarının olduğu əraziyə gətirməklə, Azərbaycana təzyiq etmək nəticə verəcək.
Erməni tərəfi Qarabağ bölgəsində ərzaq, təbii qaz və işıq böhranı olduğunu iddia edərkən, Qarabağdakı bəzi erməni dəstələri adamları toplayaraq onlarla benzinlə işləyən avtobuslarla Laçın gömrük məntəqəsinə gətirməyə cəhd ediblər. Bu qruplar sosial media hesablarında evlərin işıqlarını söndürərək ərazidə işıq olmadığını sübut etməyə çalışsalar da, küçə lampalarını yandırıblar. Bazarları boşaltmaqla ərzaq böhranı olduğunu sübut etməyə çalışsalar da, mövzudan uzaq olan Qarabağ erməniləri sosial şəbəkə hesablarında toy və şənlikdən fotolar yerləşdiriblər. Azərbaycanın onlardan sübut kimi istifadə etməsi nəticəsində erməni fəallar bu foto və videoların paylaşılmasının qarşısını almaq üçün öz hesablarından xəbərdarlıq mesajları yazıblar.
Ermənistan bölgədə humanitar böhran olduğunu iddia etdikdən sonra Azərbaycan bölgəyə kömək üçün “Bərdə-Ağdam-Xankəndi” marşrutunu təklif edib. Bu təklif Beynəlxalq Qızıl Xaç Təşkilatı (BQXK) tərəfindən də dəstəklənib. Əslində, Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya xarici işlər nazirləri arasında 25 iyul 2023-cü il tarixində Moskvada Rusiya Sülh Qüvvələri və Beynəlxalq Qızıl Xaç Təşkilatının görüşü zamanı “Bərdə-Ağdam-Xankəndi” yolundan istifadə qərarı ilə , rayonda müvəqqəti növbətçilik edənlər bu yoldan istifadəyə hazır olduqlarını bildiriblər.
Tərəflər arasında əldə olunan razılaşmaya əsasən, Laçın yolu “Bərdə-Ağdam-Xankəndi” yolu istifadəyə verildikdən 24 saat sonra açılacaqdı. Bu razılaşmadan sonra Azərbaycan “Bərdə-Ağdam-Xankəndi” yolunun sürətlə təmirinə başladı. Hətta yolun istifadəyə açıq olduğunu sübut etmək üçün xarici ölkələrin Bakıdakı səfirliklərinin nümayəndələri rayona aparılıb və onlara yolun hazır olması barədə məlumat verib.
Amma erməni tərəfi əldə olunan razılaşmadan geri çəkilib. Qarabağdakı bəzi radikal erməni qruplaşmaları yardımların Ağdam-Xankəndi yolundan keçməsinin qarşısını almaq üçün yollara beton sədlər qoyublar. Onlar təxribat xarakterli hərəkətlərini dəstəkləmədiklərini əsas gətirərək Rusiya Sülh Korpusunun postlarının qarşısını kəsiblər. Los-Ancelesdəki erməni diasporu isə öz tələblərinə uyğun olaraq Azərbaycan konsulluğuna gedən yolları bağlayaraq Amerika Birləşmiş Ştatlarına (ABŞ) təzyiq göstərməyə çalışıb.
Prosesin BMT Təhlükəsizlik Şurasına verilməsi
Əldə olunan razılaşmadan geri çəkilən Ermənistan avqustun 11-də ABŞ vasitəsilə məsələni BMT Təhlükəsizlik Şurasına (BMT TŞ) çıxarıb. Ermənistanın məqsədi topladığı yük maşınlarına Azərbaycan sərhədindən Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinə daxil olmaq üçün dəstək əldə etmək, BMT TŞ-nin Azərbaycanı pisləməsi ilə bağlı qətnamə çıxarmaq və BMT-nin himayəsi altında regiona daşımaların davam etməsinə nail olmaq olub. 30 ildir ki, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrini yerinə yetirməyərək Azərbaycan ərazisini işğal altında saxlayan Ermənistan bununla da Şura vasitəsilə Qarabağda yaşayan ermənilərə hərbi dəstək verməyi davam etdirmək istəyib.
İclasa dəvət edilən Türkiyə nümayəndəsi Sedat Ünal Ermənistanı beynəlxalq təşkilatlardan sui-istifadə etməkdə ittiham edərək, Azərbaycan-Ermənistan sülh danışıqlarını dəstəklədiyini bəyan edib. Azərbaycan nümayəndəsi Yaşar Əliyev Ermənistanın əldə olunmuş razılaşmaları yerinə yetirmədiyini, Qarabağ bölgəsində heç bir humanitar böhranın olmadığını sübutlarla sübut etdi.
Danışıqlarda bəzi dövlətlər, xüsusilə Türkiyə, Rusiya və Albaniya Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində yaşayan ermənilərin ehtiyaclarını ödəmək üçün səy göstəriblər. Onlar Azərbaycanın təklif etdiyi yollardan, o cümlədən Ağdam-Xankəndi yolundan istifadəni dəstəklədiklərini bildiriblər. Bundan əlavə, danışıqlarda Qarabağ bölgəsinə humanitar yardımın göstərilməsi üzrə Beynəlxalq Qızıl Xaç Təşkilatının rolu vurğulanıb. Belə ki, Azərbaycan sərhədində Ermənistan yük maşınlarının Qarabağa keçmək hüququ BMT TŞ-də tanınmayıb. ABŞ-ın BMT-dəki daimi nümayəndəsi, BMT Təhlükəsizlik Şurasının Təhlükəsizlik Müddətli Sədri Linda Tomas-Qrinfild açıqlamasında Qarabağda yaşayan ermənilərin fərdi hüquqlarının tanınmalı olduğunu vurğulayıb.
Bu bəyanat Ermənistan üçün ciddi məğlubiyyət idi. Çünki erməni tərəfi Qarabağ ermənilərinin gələcəkdə öz müqəddəratını təyin etməsinə yol açacaq etnik hüquqların tanınmasını istəyir. İclasda iştirak edən Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan radikal çıxış edərək Azərbaycanın pislənməsini tələb edib. Lakin Ermənistanın gözləntilərinin əksinə olaraq, BMT TŞ yalnız press-relizlə kifayətlənib. Press-relizdə iclasda çıxış edən nümayəndələrin bəyanatlarının xülasəsi yer alıb.
Görüşdən sonra Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi Azərbaycanın “Ağdam-Xankəndi” yolundan istifadə təklifinin beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən müsbət qarşılandığını və bəzi üzv dövlətlərin Azərbaycanın qanuni təhlükəsizlik narahatlığını qəbul etdiyini vurğulayıb.
Eyni zamanda, Azərbaycan Konstitusiyasına və onun qoşulduğu beynəlxalq insan hüquqları mexanizmlərinə uyğun olaraq Qarabağ bölgəsində yaşayan erməni əsilli vətəndaşların bütün hüquq və azadlıqlarının təmin ediləcəyi, ölkəyə inteqrasiyasının təmin ediləcəyi açıqlanıb.
Beləliklə, Ermənistan BMT TŞ-dən istədiyi nəticəni ala bilmədi. Bir sözlə, Ermənistanın Laçın Yolu və onun ətrafında siyasi gediş kimi yaratdığı təbliğat BMT TŞ-nin son iclasında dəstəklənməyib.
İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra diplomatik proses bir çox sahələrdə Azərbaycanın xeyrinədir. Azərbaycana davamlı beynəlxalq təzyiqlər etməyi qarşısına məqsəd qoyan Ermənistan hər dəfə yeni məğlubiyyətlə üzləşir.
BMT Təhlükəsizlik Şurasının iclaslarında vurğulandığı kimi, Ermənistan humanitar yardım məsələsindən siyasi məqsədlər üçün istifadə etməyi dayandırmalı və tezliklə real gündəmə qayıtmalıdır. Yaradılan bu siyasi böhran heç bir şəkildə regional sülhə və normallaşma prosesinə xidmət etmir və yekun sülh razılaşmasını da gecikdirir.
Bizimyol.info
.jpeg)
