London İqtisadiyyat və Siyasi Elmlər Məktəbindən (LSEPS) politoloq Selin Nasi Ankaranın Şimali Atlantika Alyansındakı rolunu “Nə qara, nə də ağ deyil, Türkiyə ilə NATO arasında münasibətlər boz zonadadır” deyir.
Alman nəşri "DW" narahatlığını ifadə edir: "Türkiyənin Rusiya və Çinlə yaxşı münasibətlər saxlaması hətta son illərdə Ankaranın NATO-ya sadiqliyinin şübhə altına alınmasına səbəb olub.
Türkiyə hakimiyyətinin 2018-ci ildə Suriyanın şimalına hərbi müdaxiləsi və ya Finlandiya və İsveçin alyansa daxil olmasının uzun müddət əngəllənməsi kimi bir çox təktərəfli hərəkətləri Qərbdə Türkiyənin həqiqətən etibarlı NATO üzvü olub-olmadığı ilə bağlı müzakirələrə səbəb olub".
Nəşr ona diqqət çəkir ki, Türkiyə bir çox digər dövlətlər kimi, Sovet təhlükəsi səbəbindən İkinci Dünya Müharibəsindən sonra ənənəvi neytrallıqdan imtina etmək məcburiyyətində qaldı: İosif Stalin Türkiyə ərazilərinin bir hissəsinə iddia qaldırmağa cəhd edərkən Ankara müdafiə üçün NATO-ya müraciət etdi və 1952-ci ildə üzv oldu.
Maynz Universitetinin politoloqu Zaur Qasımov belə izah edir: “Türkiyə alyans üçün görünməmiş əhəmiyyətə malik ölkədir. Bu, NATO-da ABŞ-dən sonra ikinci ən böyük orduya malikdir, Avropanın cənub-şərq cinahının təhlükəsizliyini təmin edir, həmçinin NATO-nun iki böyük hava bazası - İncirlik və Konyada yerləşir.
Türkiyə Silahlı Qüvvələri NATO-nun birbaşa döyüş təcrübəsi olan azsaylı ordularından biridir. Ankara həm də özünün qabaqcıl hərbi-elmi texnologiyaları sayəsində getdikcə daha güclü tərəfdaşa çevrilir. Bu, Qərb NATO ölkələrinin indi tam dərk etdiyi bir şeydir”.
Türkiyə uzun müddətdir ki, həmişə öz yolu ilə gedir və bu da sual doğurur: bu cür birtərəfli hərəkətlər onun NATO üzvlüyünə uyğundurmu?
Bəli, "DW"nin müsahibə verdiyi ekspertlər əmindirlər - çünki beynəlxalq səhnədə belə davranış qlobal tendensiyanın bir hissəsidir.
“Strateji muxtariyyət Ankaranın çox bəyəndiyi bir termindir. Reallıq budur ki, Türkiyə son illərdə xarici siyasətdə getdikcə daha müstəqil olub. Və bu davam edəcək, - Seline Nasi deyir, - Türkiyə getdikcə təkbaşına qərarlar verən tək ölkə deyil. Bu, qlobal dəyişikliklərin və dünyada güc mərkəzinin Qərbdən Şərqə dəyişməsinin nəticəsidir. Ona görə də bu fakt ABŞ-nin bütün müttəfiqlərinə aiddir”.
Qasımov iyirmi ildir ki, Türkiyənin xarici siyasətinin “azadlaşması”nı müşahidə edir və bildirir ki, “soyuq müharibə” dövrünə xas olan “ya-ya da” hərəkətlər dövrü başa çatıb. “Beynəlxalq münasibətlərdəki dinamika göstərir ki, indi hər şey daha çox hibrid kateqoriyalar üzrə yenidən nəzərdən keçirilir. Türkiyə NATO-ya fəal üzv olmaqla yanaşı, Rusiya ilə əməkdaşlığı daha da dərinləşdirə bilər. Mən bunun işləməməsi üçün heç bir əlamət görmürəm”, - Maynz Universitetinin politoloqu deyir.
Selin Nasi öz növbəsində vurğulayır ki, Qərb tənqid etsə də, Türkiyənin Rusiya ilə yaxşı münasibətlərindən əslində faydalanır. "Bəyənmədiyiniz insanlarla da ünsiyyət qurmalısınız. Bunun üçün vasitəçilər lazımdır", - deyə Nasi xatırladıb.
Ancaq Ankaranın müttəfiq kimi qəbul edilməsində ünsiyyətin necə baş verməsi mühüm rol oynayır. “Türkiyə tərəfi İsveç və Finlandiyanın NATO-ya daxil olması ilə bağlı debatları şübhəli şəkildə apardı, - deyə Nasi şikayət edib, - son nəticədə sanki Türkiyə hər bir xarici siyasət məsələsinə danışıqlar sahəsi kimi baxan bir ölkə kimi görünürdü”.
Nasi bunu Ankara ilə əməkdaşlığın ən böyük problemlərindən biri hesab edir: “Bu, gözlənilməz hökumətdir”.
Təsvir edilən problem öz növbəsində Türkiyənin özündə gücün həddindən artıq cəmləşməsi ilə bağlıdır. “Xarici siyasətlə bağlı qərarlar indi prezident Ərdoğandan və onun müşavirindən asılıdır. İndi olduğumuz mərhələdə hər şeyə Ərdoğan qərar verir”, - deyə Selin Nasi aydınlıq gətirir.
Hətta sosial şəbəkələrdə də Türkiyənin NATO-dan çıxarılmasını tələb edən səslər var idi. Eyni zamanda, ölkənin özündə alyansa üzvlük artıq alternativsiz seçim kimi qəbul edilmir. Ərdoğan Çin və Rusiyanın aparıcı rol oynadığı Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına (ŞƏT) üzvlüklə bağlı dəfələrlə işarə edib. Ekspertlərin fikrincə, bunun məqsədlərindən biri NATO-nun Ankaraya təsirini cilovlamaqdır.
London politoloqu Selin Nasi bu izahatla razılaşmır: “Türkiyə alyansdan çıxsaydı, bu, heç bir tərəfin marağında olmazdı. Lakin praktikada Ankara NATO-dan heç də uzaqlaşmır. O, müttəfiq kimi bütün tapşırıqlarını yerinə yetirir”.
.jpeg)
